ดพระบรมธาตุไชยาราชวรวิหาร เป็นวัดที่อายุเก่าแก่ จากหลักฐานสันนิษฐานว่าเป็นสมัยอาณาจักรสุวรรณภูมิเชื่อมต่อกับอาณาจักรศรีวิชัย โดยการรับเอาอารยธรรมของอาณาจักรต่างๆ มา ซึ่งสามารถสันนิฐานได้จากโบราณสถาน โบราณวัตถุที่หลงเหลืออยู่ในปัจจุบัน ซึ่งมึีปรากฏอยู่หลายสมัย อันแสดงถึงความเจริญ และความเสื่อม บางครั้งทิ้งร้างไปแล้วฟื้นฟูขึ้นใหม่ในพื้นที่เดียวกัน ดังหลักฐานที่เหลืออยู่ดังต่อไปนี้

ประวัติความเป็นมา

        โบราณสถานและโบราณวัตถุที่สำคัญคือ พระบรมธาตุไชยา ที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุของของพระพุทธเจ้า นับว่าเป็นปูชนียสถานสำคัญคู่บ้านคู่เมืองของจังหวัดสุราษฎร์ธานีค่ะ โดยองค์เจดีย์พระบรมธาตุ เป็นเจดีย์ทรงปราสาทเรือนธาตุมีฐานเป็นรูปกากบาท มีมุขทั้ง 4 ด้าน สูงจากฐานถึงยอดประมาณ 24 เมตร ตั้งอยู่บนฐานบัวลูกแก้วรูปสี่เหลี่ยม ตกแต่งด้วยเสาติดผนัง ซึ่งเป็นโบราณสถานตามแบบลัทธิมหายานตั้งแต่อาณาจักรศรีวิชัยรุ่งเรือง รอบองค์พระธาตุมีเจดีย์เล็กๆ ตั้งอยู่โดยรอบ และยังเป็นพุทธสถานแห่งเดียวของประเทศไทยที่ยังคงเอกลักษณ์ของสมัยศรีวิชัยไว้อย่างสมบูรณ์ค่ะ

ตำนานพระบรมธาตุไชยา

        ครั้งหนึ่ง มีพี่น้องอินเดียสองคนชื่อปะหมอ กับ ปะหมัน ทั้งสองคนเดินทางโดยเรือใบมาถึงเมืองไชยา เมื่อมาถึงก็ได้พาบริวารขึ้นบกที่บ้านนาค่ายตรงวัดหน้าเมือง ต่อมาท่านเจ้าเมืองได้มอบหมายให้ปะหมอซึ่งเป็นนายช่างที่มีความเชี่ยวชาญก่อสร้างเจดีย์พระบรมธาตุไชยาขึ้น และเมื่อสร้างแล้วเสร็จก็ตัดมือตัดเท้าของปะหมอ เพื่อไม่ให้ไปสร้างเจดีย์งดงามเช่นนี้ให้คนอื่นได้อีก จากนั้นปะหมอทนพิษบาดแผลไม่ไหวจึงถึงแก่ความตายในที่สุด ต่อมาเจ้าเมืองได้หล่อรูปพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร เพื่อเป็นเครื่องหมายแทนตัวปะหมอ

นอกจากพระบรมธาตุไชยา ที่แห่งนี้ยังมีพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติไชยา ซึ่งตั้งอยู่ในพื้นที่ของวัดอีกด้วยค่ะ ภายในพิพิธภัณฑ์ได้รวบรวมประวัติศาสตร์ ศิลปะ และโบราณคดี ศิลปวัตถุ ที่พบในพื้นที่อำเภอไชยาไว้ ไม่ว่าจะเป็น รูปจำลองพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร พระพุทธรูปนาคปรก และหน้าบันไม้จำลักวิหารหลังเก่าของวัดพระบรมธาตุไชยาวรวิหาร รวมถึงจัดแสดงนิทรรศการหมุนเวียนในโอกาสสำคัญอีกด้วยค่ะ